Angstcultuur
Toen de kwartaalcijfers in het rood dreigden te raken was Tessa’s chef opeens niet meer zo aardig. Hij twijfelde openlijk aan haar vaardigheden en haar inzet en belde haar zelfs in haar vrije tijd om tekst en uitleg.
Tessa staat niet alleen. Hoe vaak gebeurt het niet dat medewerkers zich afgestraft of onder druk gezet voelen? Mensen met een hogere rang kunnen je immers maken en breken. Veranderen van baan behoort niet automatisch tot de mogelijkheid en dus nemen werknemers veel meer voor lief dan men eigenlijk wil. Het verliezen van je baan brengt tenslotte meer bestaansonzekerheid met zich mee dan dagelijks dealen met die financieel directeur die je onder druk zet om de cijfers wat “op te leuken”.
Verzet
Cijfers naar hoe vaak er sprake is van een angstcultuur binnen organisaties ontbreekt. Uit onderzoek weten we wel dat één op de zes werknemers zegt gepest te worden op het werk. En waar een voedingsbodem bestaat voor pestgedrag, is die er ook voor een angstcultuur. Situaties waarbij de samenwerking en de cultuur zó verrot is dat werknemers de hulp inschakelen van vakbonden, de media of zelfs journalisten. Maar meestal vertellen mensen pas na hun pensionering eerlijk over wat er speelt binnen het bedrijf. Een angstcultuur kan alleen bestaan bij de gratie van mensen die niet in verzet komen of geen ontslag nemen.
Tirannen
Op het ministerie van Justitie is al een tijdje sprake van een angstcultuur. Een zeer sterke hiërarchische cultuur met verkokering en een eilandjescultuur zorgt er voor dat ambtenaren hun mond niet open durven doen. Ook in de wetenschap regende het recent van de schandalen van prominente professoren die hun ondergeschikten zouden terroriseren.
Eén voorbeeld? Tania Singer, hersenwetenschapper en directeur van het Max Planck-Instituut in Leipzig wordt door acht medewerkers beschuldigd van intimidatie, belediging en “emotioneel misbruik”. Saillant detail, zij is wereldexpert op het gebied van, jawel, vriendelijkheid en empathie. De topwetenschapper als tiran.
Touwtje
Maar de cultuur van angst is breder. Van gebarbecuude worstjes die de kans op kanker verhogen tot burgers die het gevoel hebben dat hun veilige en vertrouwde samenleving verdwijnt. De schutter van de aanslag in Christchurch hield de wereld in zijn greep. Vorige week werd het allerhoogste dreigingsniveau voor de provincie Utrecht afgegeven na de verschrikkelijke schietpartij in de tram aldaar. Een Leerkracht van een VMBO-school zit al een ruim twee maanden thuis omdat hij volgens een stel leerlingen de profeet beledigd zou hebben. In plaats van deze gelegenheid te gebruiken als start van een discussie over vrijheid van meningsuiting besloot het Hoofdvaart College de leraar -uit angst voor reacties- te schorsen. Er worden risico-afwegingen gemaakt en principes gaan overboord. Meer mensen hebben blijkbaar moeite met de groeiende diversiteit in onze samenleving, het migrantenvraagstuk, islamitisch fundamentalisme, de toenemende technologische uitdagingen, met een meer flexibele arbeidsmarkt of met steeds alarmerender klimaatnieuws.
In de publieke ruimte neemt het onbeschofte gedrag toe. De verzorgingsstaat brokkelt af en het einde tegen terrorisme is nog lang niet in zicht. Het touwtje uit de brievenbus zoals Jan Terlouw dat zo prachtig beschreef lijkt verder weg dan ooit.
Voor Tessa is het van belang cultuur te scheiden van persoonlijke beleving. Waar houdt bestuurlijke onhandigheid of een directieve leiderschapsstijl op en begint onveiligheid? Voor ons zijn het niet de inbraken of overvallers waar we bang voor zijn maar mondiale problemen, globalisering en geopolitieke machtsverhoudingen. Onze angst is niet altijd legitiem en vaak overdreven. Het is van groot belang goed geïnformeerd te zijn. Door eenzijdige informatie kunnen we een vertekende perceptie van de wereld en de realiteit ontwikkelen. Blijf daarom nieuwsgierig, blijf kritisch, ken de feiten, de cijfers, de achtergronden. Je gedachten bepalen immers je realiteit. En je leven.
Dick Pieters is eigenaar van trainingsbureau IGNIUS. Via intervisie, tóp maatwerk trainingsprogramma’s en (team)coaching helpt hij mensen over hun eigen ontwikkeling én werk te laten nadenken. Met resultaten in de praktijk die er toe doen. De columns van Dick verschijnen in alle edities van het Noordhollands Dagblad, bijlage Plus-Werk – TMG.
