Gezocht: nieuwe leiders
Koop het boekje “daar heb ik geen actieve herinnering aan” en u ontvangt een blanco notitieboekje.
Een ludieke aanklacht tegen een regering die weinig boodschap lijkt te hebben aan eerlijkheid en openheid en aan het goede voorbeeld geven. Een leugen van een bewindspersoon tegenover de Tweede Kamer is een politieke doodzonde, maar leugenaars gooien daarbij hun falend geheugen in de strijd. Sinds het Omtzigt-debat zei onze premier achtereenvolgens dat hij “verkeerde herinneringen had”, geen “actieve herinneringen” of het zich in ieder geval “achteraf verkeerd had herinnerd”. Of vrij recent na de ruzie met Kaag op de persconferentie: “Het was zo’n raar misverstand dat ik het eigenlijk niet meer kan reconstrueren”. Maar de mooiste van Rutte vind ik toch wel “Ik was niet aan het liegen maar ik zat verstrikt in mijn versie van de waarheid”. We lachen erom maar de stuitende schaamteloosheid en arrogantie is om te huilen. We weten, het stinkt.
Rutte is natuurlijk niet de enige politicus met een lange neus en wiens morele kompas niet helemaal zuiver staat afgesteld. Liegen en beloftes verbreken doen ze wereldwijd allemaal. Zonder leugens, draaien, nepotisme, fabuleren, duiken, inzet van positiemacht en het achtergehouden -of vergeten- van strategische feitjes houdt een politicus het niet lang vol op het pluche. Maar het is vooral het gemak waarmee men er mee weg komt dat het bestuurssysteem in stand houdt.
Sigrid Kaag beloofde ons “nieuw leiderschap”. Inmiddels weten we dat dit een holle frase is. Zo werd het verwerpelijke gedrag van Sidney Smeets die minderjarige jongens seksueel getinte voorstellen deed bewust onder het tapijt geschoven. Zelfs toen op social media de dijken braken met deze onfrisse zaken bleef het stil en was het uiteindelijk Smeets zelf die opstapte. Maar ook liet men de affaire Van Drimmelen een jaar lang bewust in de la liggen uit angst voor imagoschade. Alles voor de beeldvorming. Onbegrijpelijk want dit was bij uitstek dé kans voor lead by example om haar verkiezingsbelofte waar te maken. Ze had nieuw leiderschap kunnen tonen door afscheid te nemen van de rotte appels en te luisteren naar de slachtoffers. Ze deed het tegenovergestelde; nieuw uitglijderschap. Niet bellen, niet thuisgeven.
“Zoek de waarheid, wees transparant en onafhankelijk. Hoe moeilijk kan het zijn?” Deze woorden sprak Margo Smit eind vorig jaar in Het Parool over journalistieke kwaliteit. Ton Elias, toentertijd VVD-woordvoerder, lobbyde het vuur uit zijn sloffen voor een “onafhankelijk NPO Ombudsman”. En die kwam er. Acht dagen later maakte bestuursvoorzitter Rijxman bekend dat het, tádááá… Margo Smit zou worden. Maar hoe zuiver en onafhankelijk is de benoeming van Margo Smit als we weten dat Elias oud zakenpartner van Smit is en de compagnon van haar partner Bart Jochems? Dat oud-staatssecretaris, Sander Dekker, destijds verantwoordelijk voor de publieke omroep, Shula Rijxman (die Smits benoemde), Elias en Jochems samen op privévakantie gingen?
Van mensen in machtsposities verwacht je leiderschap in de vorm van eerlijkheid, het goede doen, verantwoordelijkheid nemen en daadkracht. De zich maar voortslepende Toeslagenaffaire, compensatie van de schade voor Groningen en Limburg, afbraak van de gezondheidszorg en het onderwijs en -niet vergeten- de schimmige mondkapjesdeal van Sywert, die leugens in miljoenen wist om te zetten. Alles zeggen aan te pakken maar niets oplossen. De slachtoffers blijven met lege handen en een minstens zo leeg gevoel achter.
Erdogan, president van Turkije, heeft de afgelopen jaren zonder enige consequenties Rutte op veel verschillende manieren grof beledigd. Recent noemde hij onze Minister-President echter “mijn waardevolle vriend”. Beledigingen slikken om tot zaken te komen. Maar het beperkt zich natuurlijk niet alleen tot de politieke figuren en partijen. Welnee. Onder hoofdredacteur Paul Jansen liep de oplage van de papieren Telegraaf hard terug. In juni verlaat Jansen zijn kantoor in Amsterdam. De dalende oplage heeft geleid tot harde bezuinigingen. Daarom werd het correspondentschap Verenigde Staten een freelance-functie. Dat wordt nu weer een vaste baan. Wie die -bestbetaalde- baan krijgt? Paul Jansen. Ethiek, moraliteit, solidariteit en principes verdwijnen als sneeuw voor de zon als (persoonlijke) belangen, aanzien, macht en geld op het spel staan.
Zoete broodjes
Macht is een gereedschap dat bedoeld is om de samenleving te dienen. Misbruik van macht kan zich uiten op verschillende manieren, zoals het verkrijgen van oneerlijke voordelen, het beperken van de vrijheid van anderen, ongelijkheid en onrechtvaardigheid. Misbruik van macht door machtige mensen is een ernstige bedreiging voor onze rechtsstaat en onze samenleving. Als mensen blijven vasthouden aan eigen belang dan wordt het nooit iets met het gemeenschappelijk belang.
Gedragsonderzoek laat zien dat mensen met macht sterk op hun eigen doelen zijn gericht, zo sterk zelfs dat zij nog wel eens de belangen van anderen vergeten. Hun focus is vooral gericht op de mate waarin andere personen hun doelen kunnen helpen vervullen. Een ander probleem is dat een gevoel van macht het morele denken beïnvloedt. Dat wil niet zeggen dat mensen met macht amoreel zijn. In feite zijn ze juist strenger in het toepassen van regels. Echter, ze zijn vooral strenger voor anderen. Als het om hun eigen gedrag gaat vinden ze het overtreden van regels minder erg. Anders gezegd, mensen met macht maken regels voor anderen en uitzonderingen voor zichzelf. Deze effecten zitten overigens in iedereen. Want in alle eerlijkheid, wanneer bakken wij zoete broodjes terwijl we de ander eigenlijk een lul vinden? Hoeveel politiek zit er in ons? Hoeveel macht of leugens zijn wij bereidt uit te oefenen als het ons ten goede komt?
Solidariteit
Maar hoe verlos je de mensheid van het godvergeten eigenbelang en de corrumperende effecten van macht?
Is dit überhaupt mogelijk? Misschien vinden we het antwoord in solidariteit. Solidariteit is een heel mooi concept. Het is een uitdrukking van het vermogen van een persoon om zich te betrekken in zaken die hem of haar niet noodzakelijk moeten schelen. En dat is altijd mooi om te zien in een maatschappij waar zoveel mensen steeds minder tijd nemen om stil te staan bij de shit van anderen. Solidariteit komt om de hoek kijken als je een gemeenschappelijk doel, belang of een gemeenschappelijke vijand hebt. Voorwaarde is wel dat je basisbehoefte, veiligheid, niet in het geding is. Of als je niet bang bent. Denk maar aan alle hulp die is losgekomen naar aanleiding van de aardbevingen in Turkijke en Syrië of de moedige demonstranten in Iran die na de dood van de 22-jarige Mahsa Amini met reëel gevaar voor eigen leven vechten voor vrijheid, vrouwen- en mensenrechten in Iran. Solidariteit betekent steun geven aan elkaar in tijden van misère en in de strijd voor rechtvaardigheid en gelijkheid. Door samen te werken, krachten te bundelen en collectieve acties kunnen we machtsmisbruik bestrijden. Zeker in een wereld waarin nieuws razendsnel de wereld overgaat kunnen we elkaar helpen, zij het op afstand. Een petitie tekenen kost niet veel moeite, een Oekraïner in huis nemen is al een ander verhaal.
Tegengeluid
Een nieuwe leider kan heersen door te dienen. Waarbij de leider zichzelf ziet als iemand die dient en leidt door het voorbeeld te geven en te inspireren. Iemand met de focus op de goede dingen doen en daarna pas de dingen goed te doen. Omtzigt wordt door een groeiende groep kiezers gezien als de ideale man om een eind te maken aan het bestuurlijk onvermogen. Daar hoeft hij niet zoveel voor te doen, behalve Pieter Omtzigt te zijn, de rücksichtslose dwarsligger, stampende muis en kritische vragensteller. De ideale “functie elders” voor hem? Iemand die een bezem mag halen door het pluche in bestuurlijk Den Haag. Omtzigt wordt gezien als een rebel, een klokkenluider en dwarsligger. Ze willen iets aan de kaak stellen, niet-integer gedrag melden of iets verbeteren of voorkomen dat er fouten worden gemaakt.
Maar is er hoop? Staat er een nieuwe generatie klaar die wél het juiste doet?
Dienend leiderschap
De Nieuw-Zeelandse premier Jacinda Ardern werd dankzij haar warmte, visie en koelbloedigheid een baken van nieuw leiderschap. Haar premierschap toonde hoe de wereld snakt naar eerlijkheid, verantwoordelijkheid nemen, menselijkheid en verbinding. Een mevrouw die eens niet alleen aan zichzelf denkt. In een tijdperk met hardvochtige Bokito’s als Trump, Poetin en Erdogan toont de 39-jarige Jacinda Ardern dat er een andere weg is.
In een annus horriblilis voor Nieuw-Zeeland, waarin het land werd getroffen door de bloedige aanslag in Christchurch, een dodelijke vulkaanuitbarsting en de coronacrisis, stond Ardern vooraan om haar land te inspireren en te leiden met empathie en daadkracht. Zij toont aan dat er een antigif is tegen veel moderne leiders waarin het liegen en bedriegen (en ermee wegkomen) het nieuwe normaal is geworden. Haar respons op crises appelleert aan de reactie die mensen zelf ook graag zouden tonen in momenten van nood: kraakhelder en inspirerend, met warmte en begrip, realistisch en eerlijk, met aanpakken én oplossen, met optimisme en focus, maar vooral met menselijkheid en verbinding de juiste keuzes maken.
Zij toont aan dat het cruciaal is om eerst leiding aan jezelf te kunnen geven voordat je leiding aan anderen geeft. Van positiemacht naar persoonsmacht. Met aspecten die je niet krijgt toebedeeld, maar die je moet verdienen. Het is goed om je te beseffen wie of wat jou hebben gemaakt tot wie je nu bent, maar ook goed om te beseffen welk voorbeeld jij kunt zijn voor anderen.
Volgens mij hebben we veel meer Jacinda’s nodig. Het kan omdat het moet.
Dick Pieters is medeoprichter van PROF Company, kennispartner bij Building Heroes, columnist en eigenaar van bureau IGNIUS. Als consultant, trainer en businesscoach begeleidt hij strategie-, samenwerkings- en verandervraagstukken bij (internationale)bedrijven. Hij verzorgt maatwerk trainingen over o.a. communicatie, samenwerking, gedrag en leiderschap. Meer informatie via https://www.ignius.nl
